VANWAARDE herstelt tekeningen beroemde architecten voor HNI

Met het 6-jarig programma Architectuur Dichterbij zet Behrang Mousavi, general manager erfgoed, en verantwoordelijk voor het Rijksarchief en de collectie architectuur en stedenbouw van Het Nieuwe Instituut (HNI) in Rotterdam, enorme stappen in de vergroting van de zichtbaarheid en het duurzaam toegankelijk maken van de architectuurcollectie. Met dank aan zijn inzet en een éénmalige investering van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) is het programma mogelijk gemaakt.

VANWAARDE verzorgt een deel van de restauratie- en conserveringswerkzaamheden en is daar uiteraard zeer trots op. De collectie bevat archieven van bekende architecten zoals die van Cuypers, Berlage, Van Gendt en van het Bureau Van den Broek en Bakema en bevat vaak prachtig materiaal.

Op dit moment werken de papierrestauratoren van VANWAARDE aan het archief van Pierre Cuypers, de architect van onder andere Kasteel De Haar en het Rijksmuseum. De tekeningen worden in batches aangeleverd. Per jaar herstelt VANWAARDE zo’n 25.000 tekeningen. Precies 8 minuten gemiddeld per tekening zijn gegeven om deze te bekijken, te reinigen, te restaureren en te conserveren waar nodig.

Veel van de tekeningen in de collecties zijn studietekeningen, schetsen of detailtekeningen voor decoratie of interieur. Andere tekeningen zijn kleurrijk of fraai gedecoreerd, waarmee de architect inspiratie opdeed voor zijn uiteindelijke ontwerp. Teamlid VANWAARDE: “Het is iedere keer een verrassing als we een map met tekeningen openen om te zien welke afbeeldingen naar boven komen. Er zitten soms hele mooie tekeningen tussen in een batch, dat is heel bijzonder.”

De restauratietechnieken zijn divers. Een van de papierrestauratoren vertelt: “Een onderdeel van het werk is bijvoorbeeld het reinigen van het papier om oppervlaktevuil te verwijderen waar nodig. Dit gebeurt met een zogenaamde roetspons. Schadelijke tapes en nog plakkende lijmresten worden verwijderd. En scheuren worden afhankelijk van het soort papier verstevigd met Japans papier en zuurvrij tarwestijfsel of met Filmoplast R (een thermoplastisch restauratietape).”

Na de restauratie worden de tekeningen gesplitst op techniek (denk aan houtskool, aquarel, diazotype of blauwdruk) en op soort materiaal (bijv. calques, tekeningen, lichtdrukken) en daarna op formaat in zuurvrije blauwe omslagen gelegd en vervolgens in zuurvrije affichemappen, prentendozen of rollendozen verpakt. Ze gaan dan retour voor de digitaliseringsfase van het project. Sommige tekeningen zijn wel 5m tot 8m lang en moeilijk te digitaliseren. 

Het projectmanagement van het werk vormt een al even belangrijk als gedetailleerd onderdeel van zo’n mega project. Goed contact met de projectleider van het programma Alfred Marks is uiterst belangrijk. De logistiek van batches met tekeningen die komen en teruggaan en de planning rondom de werkzaamheden, maken het programma nog uitzonderlijker.

Alfred: “we hebben naast twee andere ateliers gekozen voor VANWAARDE, omdat het als goed atelier bekend staat en zich in het aanbestedingstraject zeer professioneel en bekwaam heeft gepresenteerd. De communicatie verloopt zeer goed; voorafgaande aan de werkzaamheden is er een startgesprek geweest en gedurende het traject is er regelmatig telefonisch overleg over de voortgang en worden per mail concrete vragen rondom “hoe te conserveren” met elkaar afgestemd ….. “

Het belang van het bewaren en veilig stellen van de nalatenschap van beroemde architecten ligt niet alleen in het beschikbaar stellen voor exposities, waar op dit moment weer meer vraag naar is. Veel studenten en onderzoekers uit binnen- en buitenland raadplegen de archieven voor onderzoek en inspiratie. Dit kan nu weer zonder onnodig hoge risico’s. Ook voor restauraties en verbouwingen van de beroemde gebouwen wordt vaak teruggegrepen naar de originele architectuur tekeningen.

Mousavi: "Het mooie van originele tekeningen is dat je er letterlijk de hand van de architect in kunt zien. Ze vertellen ook iets over zijn persoon. Bijvoorbeeld dat iemand erg zuinig was, omdat ook de achterkant van het papier is betekend."

Na het restauratie- en conserveringsproces en de digitaliseringsfase vindt nog verder onderzoek plaats. Zodra de tekeningen digitaal raadpleegbaar zijn in het online archief zullen onderzoekers zich richten op het zichtbaarder maken van de architecten die minder bekend zijn, maar op hun eigen manier veel hebben bijgedragen aan de ontwikkeling van de architectuur. Bijvoorbeeld ook het zichtbaarder maken van werk van vrouwelijke architecten is een belangrijke doelstelling.

Tot slot wordt met het gezamenlijke programma veel geleerd over restauratietechnieken en (calque)papierherstel. Door middel van het organiseren van expert meetings en de presentatie van technieken door bijvoorbeeld de restauratoren van VANWAARDE wordt in de toekomst het veilig stellen van erfgoed nog verder verbeterd en levert VANWAARDE en belangrijke bijdrage aan de kennis en educatie rondom erfgoed- en document herstel.